ONUR KARAMERCAN'IN TİYATRO SAHNESİ

SİTEYE DAİR

Öncelikle hoşgeldiniz... Bloğumu 2012 martında heyecanla açtığımda, izlediğim oyunların bende yarattığı etkiyi ve birikimim yettiğince bu oyunları yorumlamayı ve paylaşmayı amaçlamıştım. Sanatın pek çok alanıyla ilgili olmama rağmen tiyatro ile akademik anlamda bir bağım yoktu, çevirmen olduğum için "Tiyatro Çevirmenliği" çok ilgimi çeken bir alandı. Kendimi geliştirebilmek adına pek çok oyun izledim, okudum, araştırdım, düşündüm. Halen devam eden ve edecek olan bu süreç, tiyatroya olan sevgimin dışında ayrı bir bilinç ve birikim kazandırdı. Bundan sonra oyunlarla ilgili yazılar dışında, tiyatroyla ilgili farklı paylaşımlar da yapmak niyetindeyim, çünkü sanat insanın ruhunu zenginleştirir. Bu zenginliği her zaman paylaşmak dileğiyle, Onur.

20 Nisan 2015 Pazartesi

LOZAN ARSENİC TİYATROSU'NA AMERİKA'DAN TRAJAL HARRELL TURNESİ: "ANTIGONE SR./TWENTY LOOKS OR PARIS IS BURNING AT THE JUDSON CHURCH (L)"

Pahalı bir ülkeye seyahat ediyor olsanız dahi iyice araştırdığınızda bütçenize uygun sanat kurumları ile karşılaşabiliyorsunuz. Lozan’daki modern sahne sanatları kurumu Arsenic Tiyatrosu’nda her zaman ve herkese tek tarife (13 Franc) uygulanıyor. 1980’li yılların sonunda Lozan’daki sahnelerin azlığı ve bağımsız bir sahne açma ihtiyacıyla kurulmuş olan Arsenic Tiyatrosu, endüstri ve zanaat meslekleri okulunun eski atölyesinde yer alıyor. Yani bir antrepoda! Yeni fikirler üretmeyi, risk almayı seven bu kurum her sezon on beş tane yeni ya da kendini kanıtlamış bağımsız grupların çalışmalarına ev sahipliği yapıyor. Performans, görsel sanatlar ve müzik iç içe. Çalışmaların daha fazla kişiye ulaşabilmesi için 13 Franc gibi, Cenevre’deki tiyatrolara göre daha cüzi bir fiyat sunuyorlar. Mekanlarına ulaşmak için yolda sorduğum birkaç kişinin hemen tarif etmesi sevindirici. Her birinin farklı bir sahne-seyirci ilişkisi olduğu belirtilen dört sahneden oluşan antrepo, prova ve gösteriler haricinde sanatçı atölyelerine ve sanat galerilerine de ev sahipliği yapıyor. Amerika’dan turneye gelen koreograf Trajal Harrell’ın çalışması da bunlardan biri.

Yale Üniversitesi mezunu New York’lu koreograf ve dansçı Harrell (d:1973), 2004 tarihli ilk çalışması “Notes on Less Than Zero”’dan sonra “Showpony” (2007), “Quartet for the End of Time (2008), “Twenty Looks or Paris is Burning at The Judson Church (S)” (2009) ve “(M)imosa/Twenty Looks or Paris is Burning at the Judson Church (M)” (Koreograflar Cecilia Bengolea, François Chaignaud ve Marlene Monteiro Freitas ile ortak, 2011) projelerini hazırlamış. 2001’den beri geleneksel Voguing’i postmodern dansla birleştirmek üzere çalışmalar yapmakta. (1960’larda Harlem’deki Afroamerikan ve Latin Amerikalı gay ve trans balolarındaki danslar önceleri “gösteri”, daha sonra “performans” adıyla anılır. Zamanla “voguing” şeklinde tanımlanmaya başlayan bu dans ve balo kültürüyle ilgili olarak 1990 tarihli ”Paris is Burning” belgeseli aydınlatıcı olacaktır. (Yönetmen: Jennie Livingston) Yeni Queer sinemanın önemli filmlerinden biri addedilen bu belgesel 1991 Sundance Büyük Jüri Ödülü almıştı.)

Harrell’ın çalışmaları Amerika dışında Fransa, Hollanda, Polonya, Almanya, Belçika, Hırvatistan ve Meksika’da sahnelenmiş. Pek çok koreografi merkezinin yanında, Avignon Festivali ve ImPulsTanz Viyana Uluslararası Dans Festivali’nde de yer alan, 2012’de ise Guggenheim Bursu’na layık görülen Harrell, “1963’te Harlem’de yaşayan biri Greenwich Bölgesi’ndeki Judson Church[1] gösterilerine katılsa ortaya nasıl bir sonuç çıkardı?” sorusundan hareketle çeşitli “Twenty Looks or Paris is Burning” yorumları ortaya koymuş. Bu yorumlar “extra small”dan “extra large”a kadar uzanan farklı beden ölçüleriyle nitelendiriliyor. Örneğin Judson Church'un dans ilkelerine uygun olarak değerlendirilen “small” versiyon küçük tiyatrolarda sahnelenmiş. Benim izlediğim “Antigone Sr./Twenty Looks or Paris is Burning at the Judson Church (L)” (ilk gösterim: 25 Nisan 2012, New York Live Arts) ise “large” versiyonuydu ve geniş sahneli antrepoda oynandı. Bu farklı yorumlar, aynı şekilde farklı cevaplar ortaya koyacağından özellikle tercih edilmiş. “Judson Church is Ringing in Harlem” adlı son ölçüdeki soru ise “1963’de, Greenwich Bölgesindeki Judson Church’den gelen biri Harlem’deki Voguing balolarına katılsa ortaya nasıl bir sonuç çıkardı?”ya dönüşmüş. Sahnelemelerde podyumlar kullanılmış, defile sahnelerine, “catwalk”a yer verilmiş.

Bu yorumların temelinde “Voguing kurallarıyla Yunan Tiyatrosu’nu yeniden yükseltebilme” düşüncesinin olduğu ve yasalara karşı gelen kadın figürü “Antigone” ile geçmişe (Judson Church filtreleri ile) yeni bir yorumla bakabilme ve geleceği yeniden inşa edebilme amacı güdüldüğü belirtiliyor. Trajedi, kraliyet sarayında geçtiği, davranış kodları ve görünüş bakımından çok çeşitli modeller sunduğu için seçilmiş. Antik Yunan Tiyatrosu’nda kadın rolleri de erkekler tarafından oynandığı ve Voguing kültürü ile Harrell’ın performans anlayışında “realness” (gerçeklik) önemli yer tuttuğu için tüm performansçılar erkeklerden oluşuyor. Ancak amaçlanan kesinlikle metne sadık bir yorum değil. Aksine performansla sahnelendiği anda yeni bir ürün ortaya koymak. Harrell, bunun için seyircinin oyuna dahil olabilmesini özellikle istediğini oyunun başında belirtiyor. Nitekim sona doğru çalan dans şarkılarından birinde seyircilere ayağa kalkıp dans etme imkânı sunuluyor. “Antigone”, “Paris is Burning” ve modern dans harmanıyla oluşmuş bu ilginç ve güzel deneyimin tek zorlayıcı yanı iki saat on beş dakikalık süresi. Seyirci ilgisini canlı tutmak için uzun bir süre olduğunu düşündüm. Ancak denk gelinirse kaçırılmamalı. 9-10 Mayıs’ta Münih’te, 22 Mayıs’ta Bregenz’de olacaklar. Daha sonra ise “Antigone Sr.”den “Antigone Jr.” versiyonuna geçecekler. ("Senyör"den sonraki ölçü “Junior”). İlgilisi için haziran ayında “The Return of the Modern Dance” ile Hollanda Festivali’nde ve “The Ghost of the Montpellier Meets the Samurai” ile Montpellier Dans Festivali’nde yer alacaklarını belirteyim.

MERAK EDENLER İÇİN

Oyunun fragmanları : https://www.youtube.com/watch?v=6v51IBW_RF4

https://www.youtube.com/watch?v=2yAjfZduafM

http://tanzforumberlin.de/trailer688.php

Trajal Harrell'ın web sitesi: http://betatrajal.org/home.html

"Paris Is Burning" belgeseli: https://www.youtube.com/watch?v=pWuzfIeTFAQ

Arsenic Tiyatrosu web sitesi: http://www.arsenic.ch/

Arsenic Tiyatrosu'nda çektiğim oyun broşürleri ve Lozan öğrencilerinin 1982'den beri çıkardıkları kültür sanat gazetesi "L'auditoire"'ın mart sayısının afişi.

[1] Judson Church bünyesinde 1962’de kurulan “Judson Memorial Theater”, 1930 ve 1940’lı yılların dans tiyatrolarından sonraki ilk öncü hareketi yaparak postmodern dansı oluşturan Trisha Brown, Steve Paxton, Lucinda Childs gibi sanatçılara sahipti.

12 Şubat 2015 Perşembe

TİYATRO TATAVLA'DAN "CADI KAZANI"

"BİR İNANÇ ORTALIĞI KANA BOYUYORSA, O İNANCA SARILIP KALMAYIN. İNSANI CANINDAN EDEN BİR YASA YANLIŞ BİR YASADIR."

Arthur Miller, Cadı Kazanı. 1953

Sevindirici bir şekilde tiyatro mekânlarımız artıyor. Toplumsal baskı ve huzursuzlukların artması (ya da zaten mevcut huzursuzlukların daha fazla görülür olması) ile birlikte tiyatro mekânlarının çoğalması, “alternatif sahneler” olarak tanımlanan bu salonlara seyircilerin ilgi göstermesi, “sessiz kalmayan” bir kesimin duyarlılığının da göstergesi olsa gerek. Geçtiğimiz eylülde Cihangir’de açılan “Tatavla Sahne” de bu mekânlardan biri. (“Tatavla” Kurtuluş semtinin Rumca adı) Şehir Tiyatroları ve Açık Radyo’dan takip ettiğim Eraslan Sağlam’ın kurucusu olduğu tiyatronun ilk oyunu “Aktör Kean” idi. Kadın haklarıyla ilgili, bedensel anlatımın önde olduğu ikinci oyunları “3 Kadın 1000 Turna”dan sonra en büyük Amerikan oyun yazarlarından Arthur Miller’in klasikleşmiş oyunu “Cadı Kazanı”’nı sahneliyorlar. 1953 ve 2002’de Broadway’de sahnelenen, birçok defa filmi çekilen (1996 tarihli Daniel Day-Lewis’in oynadığı versiyondan sonra 2014 tarihli Richard Armitage’ın “John Proctor”ı canlandırdığı yeni yorumu da merak ettiğimi söyleyeyim), televizyon ve opera uyarlamaları yapılan bu oyun, Türkiye’de 45 yıl sonra tekrar sahneleniyor.

1692-93 yıllarında Salem’de cadılık, büyücülük, şeytanla işbirliği içinde olma gibi suçlarla hapis cezasına çarptırılan ya da idama mahkûm edilen insanları anlatan oyun, özünde Joseph McCarthy’nin 1950’lerdeki “komünist- aydın avı”na gönderme yapar. Ustaca bir anlatımla McCarthy’nin adını bir kez dahi geçirmeden hem de. Geçmişi anlatarak o günü işler. Haksız suçlamalar, çıkar ilişkileri, din, toplumsal değerler, ahlak, vs. kavramları oyunu şekillendirir. Aynı zamanda oyunun yönetmeni olan Eraslan Sağlam, metin hem Türkiye’de hem dünyada -ne yazık ki- hala geçerliliğini koruduğu için bu oyunu sahnelemek istemiş. Tabulaştırılmış, üzerinde özgürce konuşulamayan, ne olduğu sorgulanamayan ve değiştirilmesi çok güç olan toplumsal "değerlere" sahip, gelişmesi engellenmiş bizim gibi toplumlarda adalet, ahlak ve din temaları daha uzun zaman gündemde kalacağa benziyor. Bu bağlamda "Cadı Kazanı" gayet yerinde ve doğru zamanlı bir seçim. Sadece geçmişi değil bugünü de işlediği için çeviride ufak -ve gerekli- birkaç modernizasyonla beraber, seyircinin gözüne sokulmayan bazı uyarlamalar da yapılmış. “Çapulcu” ve “Allah” sözcüğünün tonlaması gibi.

Farklı yorumlamalara imkan sunan metin sade bir anlayışla sahnelenmiş. Cihan Aşar’ın işlevsel dekoru, oyunun sadeliğine uymuş ve oyunculuğu ön plana çıkarıyor. Hesaplı rahip Parris rolünde Erhan Tuna, adaletsiz ve sert yargıç rolünde Ersan Uysal, Salem’in saygın ama iftiraya uğrayan kadınlarından Rebecca rolünde Aysan Sümercan, Peder Hale rolünde Ömer Akgüllü ve özellikle John Proctor rolünde Kaan Songün’ü izlemek büyük bir keyifti. John’nun sert, kimi zaman pişman, karar ile kararsızlık arasında gidip gelen karakterini yansıtmada Songün’ün performansının çok başarılı olduğunu düşünüyorum. Aynı şekilde tüm oyuncuların ses kullanımları başarılıydı. Bu oyun gibi “sıkıntılı, huzursuz” metinlerde oyunculuğun diğer metinlere göre bir nebze daha önemli olduğu kanısındayım. Başarılı oyunculuklar derdi büyük oyunların vitrini olduğu zaman, oyunun etki alanı genişliyor ve daha fazla seyirciye ulaşıyor.

Aytuğ Kutlu’nun bu oyun için yaptığı müziklerin yanında Fazıl Say’ın Muhyiddin Abdal’ın sözlerinden bestelediği “İnsan İnsan” bestesinin kullanılması da gerek oyunun içeriğinin toplumumuza uyması, gerekse Arthur Miller ve Fazıl Say gibi iki büyük ismin yanyana gelmesi açısından çok anlamlı. (Fazıl Say’ın bestesini bedel istemeden paylaştığını belirteyim)

Sadelikle etkileyen, doyurucu ve keyifli bir yorum. Sezonun, şimdiye kadar izlediğim, en başarılı yapımlarından biri.

18 Aralık 2014 Perşembe

11 ARALIK: GENCO ERKAL "BİR DELİNİN HATIRA DEFTERİ"'Nİ OYNUYOR

Yazan: Nikolay Gogol

Türkçesi: Coşkun Tunçtan

Müzik: Mete Sakpınar

Sahne tasarımı: Duygu Sağıroğlu

Giysi: Özlem Kaya

Uyarlayan - Yöneten - Oynayan: GENCO ERKAL

Işık: Cemal Sezer

Ses: Mehmet Doğan

Sahne Amiri: Tolga Erdoğan

Oyun afişi / Kreatif Direktör: Uğurcan Ataoğlu

Oyun afişi / Fotoğraf ve tasarım: Beste Zeybel

Oyun fotoğrafları: Burcu Yetiş

Karakterli ve dik duruşlarından hiçbir baskı karşısında taviz vermeyerek “sanatçı” sıfatını hak eden çok büyük değerlerimiz var. Toplumsal tarihimizin en temel unsurlarından baskı ve sansüre rağmen “kendinden muhalif” olan tiyatro sanatından vazgeçmeyen değerli sanatçılarımız... Genco Erkal, bu sanatçılar arasında çok önemli bir yerde ve elli beş seneyi geride bıraktığı sanat yaşamında Türkiye gibi kıymetini bilmek şöyle dursun, sanatın engellerle yok edilmeye çalışıldığı, sanatçıların bin türlü bezdirilmeye maruz bırakıldığı bir ülkede yılmadan devam etmesiyle de genç kuşaklara çok büyük bir örnek. Bilet alıp izlediğim ilk oyun olan “Sivas 93”ten sonra hep ilgiyle takip ettim. Nazım Hikmet, Karl Marx, Brecht ve bugün Gogol.

Erkal, Türkiye’de sahnelenen ilk tek kişilik oyun olma özelliğini taşıyan “Bir Delinin Hatıra Defteri”’ni ilk olarak 1965 senesinde yönetip oynamış. Psikolojik açıdan yaklaşılan bu ilk yorumdan sonra, 1969 senesinde Brecht etkili ikinci yorum gelmiş. 1992’deki üçüncü yorumda karakter, bir tiyatro oyuncusu olarak yorumlanmış. Üç versiyonun da birleştirilmesiyle bugünkü yorum elde edilmiş. Dokuzuncu dereceden memur İvanoviç Poprişçin, iç dünyası (hayalleri, aşkı-çatışmaları) ile dış dünya (üzerindeki toplumsal baskılar, ekonomik koşullar) arasında bir denge kuramamaya başlar ve bir süre sonra gerçekle hayal birbirine karışır. On dokuzuncu yüzyıl Rusya’sını yansıtan metnin bugünün Türkiye’sine (hatta üzülerek Türkiye tarihine de diyebiliriz) hiçbir ekleme yapılmadan uyarlanabilmesi ise fazlasıyla trajik.

İvanoviç Poprişçin’in “delirme” süreci, toplumun kişinin üzerinde nasıl baskı kurduğunu, kişinin ruh sağlığını nasıl bozabildiğini, en amiyane tabirle “kişiyi nasıl delirttiğini” göstermesi açısından önemli bir örnek. Eserin klasik olmasının da bu gerçekçi psikolojik gözleme dayandığını düşünüyorum. 1965 tarihli yorumdaki psikolojik bakış açısını bu nedenle merak ettiğimi söylemeliyim. Ayrıntılı psikolojik çözümlere gidilebilir çünkü. Bununla beraber 1969’daki gibi Brecht etkili bir yaklaşım da seyirci için bir o kadar etkili olabilir. Zira bireyin psikolojisinin derinliğine inildiğinde toplumun etkisinin göz ardı edilme tehlikesi var. Oysa mesafeli bir yaklaşımla daha gerçekçi bir tutum sergilenebilir. 1992 versiyonu ise özellikle ilgimi çekti. Karakteri bir tiyatro oyuncusu olarak yorumlamak yenilikçi bir tutum. Geçmiş versiyonlara merakım, çok çeşitli yorumlamalara imkân veren bu metnin farklı şekillerde nasıl ele alındığını görebilmek için. (Önceki versiyonları izleyip, yorumlarını yazının altındaki yorum kısmında paylaşmak isteyen olursa ayrıca memnun olurum)

Öncekilerin karışımıyla oluşan bugünkü yorumda ise Genco Erkal oyunculuk dersi veriyor. Oyunun bu doğallıkla etkilediğini düşünüyorum. Tahmin edebileceğiniz gibi “deli/uç/uçuk” karakterler, oyuncular için, oyunculuklarını gösterebilmek açısından, önemli roller olarak kabul edilse de abartıya kaçabilme/ klişe olabilme riski taşıyor. Erkal ise oyunculuğuyla “Karakter nasıl işlenir?”, “Nasıl yansıtılır?”, “Nasıl yansıtılmaz?”, "Böyle bir metin nasıl ele alınır?/ Neler ön plana çıkarılır?/ Nelerden kaçınılır?" sorularının cevabını veriyor.

Oyunu Kozyatağı Kültür Merkezi’nde ikinci sıradan izleme şansım oldu. Seyircilerin bir kısmı en çok deli gömlekli sahnelerde etkilendiklerini belli etseler de ben baştan sona kadar her sahnede karakterini yaşayıp yansıtmasından ve hiç düşmeyen enerjisinden etkilendiğimi belirtmeliyim. Oyunu izleyeceklere biletlerini ön sıralardan almalarını öneririm. Zira ortadan ya da arkadan izleseydim Erkal’ın mimiklerini bu kadar net göremeyecektim. Oyunda şahit olduktan sonra “iyi ki önden izlemişim” diye düşündüm. Duygu Sağıroğlu’nun sahne tasarımını ve Özlem Kaya’nın kostümlerini de çok başarılı bulduğumu söylemeliyim.

Genco Erkal, bu oyunu özellikle gençler için oynadığını belirtiyor. Büyüklerimizin belki biz doğmadan seneler önce izledikleri oyunu bugün başka bir yorumla izlemeleri onları hem geçmişlerine götürüp hem oyuncunun bugünkü yorumunu görmeleri açısından ayrı bir tat verse de, yıllarını tiyatro gibi büyük disiplin, çalışma ve sabır gerektiren bir sanata vermiş olan ustaları izlemek özellikle benim gibi meraklı gençler için çok kıymetli bir deneyim. Aynı zamanda özveriyle, yılmadan yapılan çalışmaların/ yılmadan çalışan sanatçıların yıllar geçse de değerinden kaybetmeyip aksine yeni değerler kazanarak yol aldığının bir kanıtı. (Ben de bu vesileyle annemin 1981’de Müşfik Kenter’den izlediği “Bir Garip Orhan Veli” oyununu, otuz sene sonra aynı usta oyuncudan izleyebildiğim için kendimi şanslı saydığımı belirteyim.)

“Bir Delinin Hatıra Defteri” oyun tarihlerini aşağıda bulabilirsiniz. Biletinizi erkenden alın. Çünkü hemen tükeniyor. Kozyatağı Kültür Merkezi gibi çoğu zaman zor dolan bir salon dahi tamamen doluydu. Ağırlıklı olarak Kenter Tiyatrosu’nda sahneleniyor. Kaçırmayın!

19/20 Aralık – Cuma/Cumartesi